Lekcja 9 – Kratery

Cel zajęć:
Dzieci nauczą się czym są kratery i jak powstają. Zobaczą jakie kształty tworzą na powierzchni ziemi spadające komety lub meteory. Mali naukowcy zbudują swoje własne kratery.

Pytania do dzieci:
- czym są kratery?
- jak powstają?
- gdzie możemy znaleźć kratery?
- jakie kształty mogą zostawiać spadające meteoryty czy inne ciała tworzące kratery?

Krater

Istnieją dwa rodzaje kraterów: wulkaniczny i uderzeniowy. Wulkaniczny jest zagłębieniem na szczycie stożka wulkanicznego, przez który wydostaje się lawa i pyły wulkaniczne a uderzeniowy jest zagłębieniem spowodowanym uderzeniem np. meteorytu.

Krater uderzeniowy

Krater uderzeniowy wziął swoją nazwę od tego, że powstaje właśnie w wyniku uderzenia w ziemię lub inną planetę meteorytu, komety czy planetoidy. W wyniku uderzenia powstaje wgłębienie lub zniekształcenie powierzchni o kształcie półkolistym. Krater uderzeniowy nie powstaje w wyniku działalności wulkanów.

Meteoryty to pozostałości skalne z ciał niebieskich tj. komety i planetoidy. Najdrobniejsze z nich tworzą pył kosmiczny. Najwięcej meteorytów krąży między Jowiszem a Saturnem. Meteoryty powstają w wyniku zderzenia się planetoid lub w wyniku rozpadu komety przelatującej w pobliżu Słońca.

Kratery uderzeniowe na Ziemi:

Ślady po kraterach uderzeniowych na ziemi nie są tak częste i dobrze widoczne jak na innych planetach układu słonecznego. Dzieje się tak, ponieważ 70% powierzchni naszej planety pokryta jest wodą i spadające obiekty zwykle trafiają te. Te które uderzą już w ląd suchy często są zasypywane przez piaski lub ulegają erozji. Największy krater uderzeniowy na Ziemi znajduje się w Republice Południowej Afryki. Ma 160km średnicy i powstał przez uderzenie planetoidy o wielkości 10km. Ma około 2mld lat! Drugim największym kraterem jest krater uderzeniowy znajdujący się pod wodami oceanu w pobliżu Meksyku. Nazywa się on Chicxulub i to on prawdopodobnie przyczynił się do wyginięcia dinozaurów.

Jeśli dojdzie do zderzenia z większym ciałem, rzędu kilku metrów do kilometrów, powstaje krater uderzeniowy. W pierwszej fazie ciało zapada się w podłoże skalne, a tzw. jama przejściowa zaczyna się pogłębiać. Wszystko dzieje się w ciągu kilku sekund. Prędkości ciała wahają się od kilometrów do dziesiątek kilometrów na sekundę. Przejściowa jama może sięgać granic płaszcza Ziemi. Krater „tsunami” rozprzestrzenia się po powierzchni. Często nie mamy żadnych danych na temat incydentu, ponieważ meteoryt rozlatuje się lub tonie. Średnica krateru jest około dziesięciokrotnie większa od wielkości ciała, które spadło.

Inne ciekawe strony:
- https://www.szwendamsie.pl/blog/ciekawostki/najwieksze-kratery-uderzeniowe-na-ziemi

- https://www.youtube.com/watch?v=qzhLotrfI70

- https://www.urania.edu.pl/wiadomosci/ksiezycowe-kratery-ujawniaja-dawna-historie-ziemi

- https://www.almukantarat.pl/wiedza/08meteory/

Hasło do Albika: ŚREDNICA